https://www.behance.net/gallery/14353409/Pulp-Fiction-Poster

Kategorizimet e veprave sipas gradës së origjinalitetit. Kategorizimi i veprave që do të paraqitet më poshtë jep një tjetër ndihmesë në pasqyrimin më të plotë të nocionit të veprave artistike. Ky kategorizim nuk i përgjigjet ndarjes së veprave sipas llojeve të tyre të parashikuar në nenin 8 të LDA. Megjithatë, mendojmë se ky kategorizim jep një lexueshmëri më të qartë të  dhe praktik të veprave artistike. Gjithashtu, duke vendosur analizën në kuadrin e digjitalizimit, nuk do të ketë ndonjë ndryshim në raport me veprat që do të paraqiten në vijim. Digjitalizimi është një proces, ai nuk e ndryshon natyrën e veprës, ndryshon vetëm mediumi me anë të të cilit vepra do të shpërndahet. Rrjedhimisht as raportet e pronësisë që ekzistojnë mbi vepër nuk do të ndryshojnë. Në këtë aspekt, nëse do të ketë vetëm digjitalizim të një vepre ekzistuese, ose e krijuar jashtë kontekstit të krijimeve kompjuterike, digjitalizimi nuk përbën një faktor modifikimi të veprës. Por nëse vepra është krijim që buron nga një krijim kompjuterik, jurisprudenca ashtu si dhe ligji parashikojnë disa ndryshime në lidhje me përcaktimin e kriterit artistik të tij. Këto dy momente do të trajtohen më poshtë, kur të flasim për programet kompjuterike, faqen e internetit dhe për bazat e të dhënave.

Vlen të përsëritet edhe njëherë se pavarësisht cilësisë, zhanrit, llojit, nivelit të punës krijuese të përdorur, një vepër është po aq e krahasueshme me një vepër tjetër, pavarësisht nëse kemi të bëjmë me Marshin turk të Mozartit, një blloku shënimesh me rubrika të ndryshme, faqeje interneti, lojë kompjuteri apo krijimeve arkitektonike. Në dritën e parimit juridik të veprës artistike, që nga momenti që çdo krijim do të jetë origjinal, do të ishte veprim arbitrar që ato të përjashtoheshin nga mbrojtja e LDA. Por ato mund të ndryshojnë nga njëra tjetra në dy aspekte: aspekti i parë është ai i përftimit të origjinalititetit. Kështu, për disa vepra, ekziston gati një prezumim origjinaliteti, pasi e drejta e autorit është krijuar dhe zbatuar në fillim kryesisht për to, rrjedhimisht çdo krijimtari që rezulton në krijimin e një vepre të tillë, do të konsiderohet automatikisht si origjinal. Bëhet fjalë këtu kryesisht për shkrimet letrare dhe publicistike, kompozimet muzikore, krijimet dramatike apo dramatike muzikore, krijimet koreografike, krijimet kinematografike, krijimet e arteve të bukura dhe modelet tekstile. Në këto fusha, ekzistojnë kushtet që publiku t’i konceptojë ato si vepra arti par excellence, objekt parësor të çdo LDA, çka e bën dhe punën e gjyqtarit më të thjeshtë në analizën e origjinalitetit të tyre: nuk do të diskutohet parimisht nëse janë origjinale ose jo, por puna e gjyqtarit do të fokusohet te gjetja e elementeve të plagjiaturës, pra të kopjimit të nje vepre nga një vepër tjetër. Për disa vepra të tjera, kërkohet një analizë më e thelluar e origjinalitetit. Për shembull, një përmbledhje veprash të mëparshme, një formë shisheje që mund të ketë një sens artistik të padiskutueshëm, ashtu sikundër mund të jetë parësore aspekti utilitar i kësaj shisheje[1]. Në këtë rast, kërkohet një përpjekje imagjinative dhe juridike më e thelluar për të zbuluar elementët e origjinalitetit. Së treti, do të kemi rastin e veprave që mund të jenë tërësisht origjinale por që LDA, për arsye të origjinës së tyre dhe për shumë arsye të tjera, si për shembull përparësia e interesit publik mbi atë privat të autorit, i përjashton nga mbrojtja e të drejtës së autorit. Në këtë kategori mund të përfshihen, për shembull, aktet zyrtare. Aspekti i dytë ka të bëjë me vlerën në treg që do të mbartin veprat që përfshihen në kategorinë e parë dhe të dytë. Por ky aspekt është i vendosur nën influencën e fortë subjektive të shijeve të publikut dhe kësisoj nuk mund të ketë asnjë lidhje me trajtimin juridik të veprës. Rrjedhimisht, do të mjaftohemi me analizën e aspektit të parë, të ndarë në trë pika.

Veprat që prezumohen si origjinale. Ndjesia se brenda veprave artistike ekzistojnë disa vepra që janë më përfaqësuese të llojit sesa të tjera, mund të perceptohet dhe nga njerëzit profanë në fushën e të drejtës së autorit. Nuk do shumë punë kërkimore dhe një shpjegim racional të thellë për të kuptuar se shkrimet letrare dhe publicistike përbëjnë një bazë të fortë mbi të cilën bazohet dhe zbatimi i të drejtës së autorit. Shkrimet letrare dhe publicistike përbëjnë dhe elementin kryesor të nevojës së krijimit të të drejës së autorit, siç e pamë dhe ne kontekstin historik kryesisht në Francë dhe në Angli gjatë shekujve XVIII dhe XIX. Shprehja e botës së brendshme të autorit gjente formën e saj më të shkëlqyer në shkrimet letrare dhe publicistike të autorëve kryesorë të kohës.

Nëse do të synohet një kategorizim të thjeshtë, mund të thuhet se për romanet, novelat dhe poezitë[1] ekziston një prezumim gati i parrëzueshem i origjinalitetit të tyre[2]. Këto vepra, si dhe shumë të tjera që do i shikojmë më poshtë, i përkasin kategorisë së veprave artistike të pastra[3]. Në të njëjtën kategori mund të vendosim dhe përshtatjet dhe përkthimet e këtyre veprave nga një gjuhë e huaj. Sikundër e parashikon dhe LDA, asgjë nuk e përjashton autorin përkthyes[4] të gëzojë të njëjtin titull autorësie me autorin kryesor të veprës, për sa i përket përshtatjes së veprës kryesore.

Në të njëjtën kategori hyjnë dhe veprat muzikore. Nga vetë përkufizimi që i ka bërë Rusoja muzikës si “arti që ndërthur tingujt në mënyrë të këndshme për veshin” del mjaft qartë dhe ideja se kemi të bëjmë me një vepër artistike që ka për qëllim të prekë ndjesitë e njeriut. Origjinaliteti në veprat muzikore dhe nënkategoritë e saj, ku përfshihen dhe veprat dramatiko-muzikore, gjendet në ndërthurjen e tre elementeve: melodinë, harmoninë dhe ritmin[1]. Nga këto tre elementë, në parim melodia përcakton origjinalitetin e një vepre. Kjo sepse ritmi në vetvete, përveçse kur është përpunuar në mënyrë të tillë që paraqet elemente të padëgjuara më parë, nuk mund të jetë mjaftueshëm origjinal, në kuptimin që një ritëm mund të haset më shpesh në krijime të ndryshme. Harmonia përbën ndërthurjen e melodisë dhe ritmit. Në këtë kuptim, mbështetja kryesore e një vepre muzikore do të mbetet melodia.[2] Në këtë kategori do të bëjnë pjesë dhe veprat e artit figurativ, ku piktura dhe skulptura qendrojnë në radhë të parë. Edhe pse kemi të bëjmë me një kategori mjaft të gjerë, ku përfshihen dhe veprat audiovizive, duhet të përmendim këtu ato vepra të artit figurativ të cilat kanë qenë dhe mbeten mishërimi më i fortë i veprës artistike, mbi të cilat është krijuar dhe e drejta e autorit.

Së fundi, nuk duhen lënë pa përmendur dhe krijimet e veprave audiovizuale, të cilat janë të përkufizuara si filmat kinematografikë, televizivë, filmat e animuar, reklamat ose filmat e tjerë, videot e shkurtra muzikore, dokumentarët, emisione dhe grafika televizive, si dhe veprat e tjera audiovizuale, të shprehura nga sekuenca të pamjeve lëvizëse të ndërlidhura, me ose pa zë, pavarësisht nga natyra e mjetit në të cilën ato janë të fiksuara.[1] Veprat audiovizuale janë vepra me bashkëautorë. Secili prej tyre lë gjurmën e tij krijuese në krijimin audiovizual. Ky bashkëveprim i shumë autorëve nuk lë shumë hapësirë për të diskutuar rreth origjinalitetit të një krijimi të tillë.

Veprat me origjinalitet të diskutueshëm. Veprat që gjenden në këtë kategori përfitojnë gjithashtu nga mbrojtja e të drejtës së autorit. Por kjo mbrojtje nuk gëzon të njëjtin automaticitet si në rastet e mësipërme. Veprat e gjendura në këtë kategori i përkasin në shumicën e rasteve llojeve dhe zhanreve që cituam më sipër, por për shkak të përbërjes së tyre dhe disa veçorive që shikohen gjithmonë rast pas rasti, gjykata nuk mund të prezumojë automatikisht se këto janë vepra artistike dhe kësisoj gëzojnë mbrojtjen nga e drejta e autorit, por i duhet të “gërmojë” elementët e origjinalitetit që gjenden në këto vepra.

Siç është thënë më sipër, vetëm gjykata mund të shprehet në lidhje me çështjen e oportunitetit për sa i përket origjinalitetit të një vepre. Për veprat e mëposhtme, LDA parashikon këto si të mbrojtshme nga e drejta e autorit, por jo në një mënyrë automatike sa të parat, në kuptimin që kërkohet të shqyrtohet natyra e tyre në mënyrë më skrupuloze se të parat dhe kjo vjen për shkak të natyrës pak ambigue që këto vepra kanë.

Mund të përmendim këtu korrespondencat, qofshin ato të hartuara me shkrim dore apo me dokument word në kompjuter, siç e pamë dhe më sipër, forma që vesh vepra ka pak rëndësi në sytë e ligjit. Gjithmonë duke u mbështetur në analizën rast pas rasti të sendit, do të shikojmë se në disa raste korrespondenca vetvetiu bie në suazën e prezumimit të origjinalitetit nëse, për shembull, kemi të bëjmë me letra të hartuara nga një shkrimtar. Ndërkohë që diskutimi do të jetë më i zjarrtë dhe më interesant përpara gjykatës në rast se kemi të bëjmë me korrespondenca të mbajtura nga persona që nuk janë shkrimtarë, apo korrespondenca që jo domosdoshmërisht kanë një përmbajtje letrare të nivelit të lartë, apo nuk kanë përmbajtje letrare fare.

Së dyti, të njëjtin dyshim do të hasim dhe në veprat me karakter shkencor. LDA parashikon se “krijimet shkencore janë objekt i të drejtës së autorit”.[1] Brenda kategorisë së veprave me karakter shkencor kemi një mori krijimesh të cilat ndryshojnë thelbësisht nga njera tjera, jo vetëm nga përmbajtja, por edhe nga grada e origjinalitetit që ato mbartin. Nëse për një krijim shkencor letrar dyshimet do të ishin më të vogla në lidhje me origjinalitetin e tyre, në një krijim shkencor matematikor apo që ka të bëjë me shencat e natyrës, shumë elementë na shtyjnë të mendojmë se origjinilateti i tyre është i dobët. Një mendim i tillë përforcohet nga fakti se shumë krijime shkencore, sa më të trajtuara të jenë teorikisht, aq më shumë do të ketë ngjashmëri mes tyre. Jo sepse ka kopjim të veprës, por sepse formulat shkencore janë po ato, trajtimi i tyre është i diktuar nga vija logjike e analizës së formulës dhe të fenomenit, kësisoj do të lindë gjithmonë dyshimi nëse një vepër “pastërtisht” teorike mbrohet nga e drejta e autorit. Pyetja që ngrihet nuk ka për efekt mënjanimin e veprave shkencore nga mbrojtja e të drejtës së autorit, kjo për shumë arsye, kryesorja se vetë LDA i parashikon ato si vepra artistike. Do të kërkohet nga ana e gjykatës një analizë e thellë e zbulimit të elementeve të origjinalitetit. Me LDA, është zgjedhur që të përfshihen krijimet shkencore në mbrojtjen e të drejtës së autorit, por kjo nuk përjashton në asnjë rast shqyrtimin nga ana e gjykatës, të ekzistencës së origjinalitetit që gjenden në këto lloj krijimesh. Kështu, për shembull, vlen të theksohet se përmbledhjet apo botimet shkencore që nuk përmbajnë asgjë tjetër përveçse perifrazime të ligjeve, apo shtjellime të teorive dhe të ideve kryesore drejtuese të një lënde përjashtohen nga mbrojtja e të drejtës së autorit. Kjo për arsye sepse thelbi i tyre, pra idetë dhe teoritë, janë të përjashtuara nga e drejta e autorit.

Përzgjedhja e një kriteri të tillë është bërë për të mos lënë jashtë mbrojtjes nga e drejta e autorit të disa krijimeve që për shkak të një punë të caktuar dhe investimi të padiskutueshëm duhen mbrojtur si krijime intelektuale. Këtu bëhet fjalë, për vepra të tilla si fotografitë,[1] ose për bazën e të dhënave, parashikuar në nenin 11 të LDA si dhe në Direktivën 96/9/EC e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 mars 1996 mbi mbrojtjen juridike të bazave të të dhënave.[2] Baza e të dhënave është një përmbledhje e krijimeve të pavarura e të dhënave ose materialeve, të renditura në mënyrë sistematike ose metodike dhe që janë të aksesueshme me anë të mjeteve elektronike ose mjeteve të tjera, që përbën krijimin intelektual dhe si e tillë mbrohet me të drejtë autori.[3] Ky është përkufizimi i dhënë nga LDA në nenin 11 të tij, bazuar në përkufizimin e Direktivës. Është e kuptueshme se me mbrojtjen që i garantohet bazës së të dhënave nuk mbrohen informacionet që përbëjnë bazën e të dhënave, ato mund të mbrohen nëse janë krijime intelektuale origjinale, por me anë të këtij mekanzmi juridik mbrohet përmbledhja, mënyra e organizimit dhe funksionimit të saj.[4] Baza e të dhënave mund të jetë bruto (për shembull një numerator telefonik), e përpunuar (komente ose interpretime të të dhënave bruto) ose vepra që mbrohen nga e drejta e autorit (pamje, tekste, muzike etj).[5] Mbrojtja e bazave të të dhënave është komplekse për shkak të burimeve të shumta të mbrojtjes dhe të objekteve që janë të mbrojtura. Sipas LDA, më saktësisht nenit 120 të tij, mbrojtja e bazës së të dhënave do të zbatohet ndaj tërë përmbajtjes së të dhënave. Duke parë përkufizimin që jep LDA si dhe fushën e mbrojtjes së garantuar nga ky ligj për bazën e të dhënave, shikojmë se çdo bazë të dhënash nga më bazikja, ndoshta dhe më mediokrja, deri te më e sofistikuara, janë objekt mbrojtjeje. Natyrisht që këtu lind një problem dhe ky qendron të përkufizimi i ligjit që nuk është i saktë dhe duhet të ishte frymëzuar më shumë në përkufizimin që jep Direktiva 96/9/CE mbi mbrojtjen juridike të bazave të të dhënave[6], sipas të cilës “bazat e të dhënave, për shkak të përzgjedhjes ose vendosjes së përmbajtjes, përbëjnë një krijim intelektual që u përket autorëve të tyre dhe mbrohen, si pasojë, nga e drejta e autorit”. Pra, baza e të dhënave do e fitojë mbrojtjen për shkak të përzgjedhjes dhe vendosjes së përmbajtjes, sepse aty qendron aspekti krijues intelektual i autorit. Në këtë kuptim, shohim sërish se kriteri i krijimit intelektual përbën një element thelbësor për përcaktimin e mbrojtjes së një krijimi nga e drejta e autorit.

E drejta e autorit mbron formën, strukturën dhe organizimin e bazës së të dhënave, me kusht që të jetë produkt i krijimit intelektual të autorit. Krijimi intelektual, siç u shqyrtua, do të përkufizohet nëpërmjet zgjedhjes së formës si dhe të vendosjes së materialeve përbërëse të bazës së të dhënave, çka përbën dhe krijimtarinë intelektuale. Asnjë kriter tjetër nuk do të zbatohet për të përcaktuar faktin nëse ato mund të përfitojnë apo jo nga mbrojtja e të drejtës së autorit.[1] Baza e të dhënave ka një autor. Megjithatë, LDA përmend “prodhuesin e bazës së të dhënave”, i cili është personi fizik apo juridik, i cili merr iniciativën dhe rrezikun e investimeve [të krijimit të bazës së të dhënave]. Do të ishte më e udhës që Ligji t’i përmbahej më me besnikëri Direktivës edhe në këtë pikë, pasi ajo e rregullon çështjen e autorësisë në mënyrë më të plotë, brenda të cilës përfshihet edhe prodhuesi i bazës së të dhënave. Sipas Direktivës, autori i bazës së të dhënave është personi fizik ose grupi i personave fizikë që kanë krijuar, ose kur legjislacionet e vendeve anëtare e lejojnë, personi juridik që konsiderohet nga legjislacioni përkatës së titullar i të drejtave. Gjithashtu, po sipas Direktivës, nëse veprat kolektive njihen nga legjislacionet vendase, të drejtat pasurore do të mbahen nga personi që bëhet titullar i të drejtave të autorit. Dhe së fundi, nëse baza e të dhënave është krijuar bashkarisht nga disa persona fizikë, e drejta ekskluzive do të mbahet bashkarisht nga këta persona fizikë.[2] Nga ky përkufizim rezulton se termi “prodhues” nuk përmbahet në Direktivë, për aq sa intereson të drejtën e autorit mbi bazën e të dhënave. Termi “prodhues” (ose fabrikues, në varësi të gjuhës së Direktivës) përmendet vetëm për të drejtat sui generis, për të cilat do të flasim më poshtë. Përkundrazi, Direktiva e rregullon çështjen e autorësisë në mënyrë të rregullt dhe duke u bazuar mbi parimet e të drejtës së autorit, sipas të cilave krijues do të jetë personi fizik. Megjithatë, siç do e shikojmë në disa raste përjashtimore, si për shembull veprat kolektive, ose siç po e shikojmë dhe në rastin e të bazës së të dhënave, për shkak të investimit të kryer, autorë mund të konsiderohen pikërisht këta persona që kanë kryer investimin dhe jo autorët. Personat që kanë kryer investimin mund të konsiderohen për shembull prodhuesit. Por kjo me kusht që legjislacionet ta lejojnë një gjë të tillë, pra konsiderimin e një personi kryesisht juridik, që nuk ka krijuar një vepër, si autor të saj. Me leximin e LDA kuptojmë se kjo në ligjin tonë parashikohet, pasi baza e të dhënave është një përmbledhje dhe përmbledhjet mund të kenë për autorë persona juridikë, të cilët konsiderohen sikur të ishin autorët e kësaj përmbledhjeje[3]. Duket pra sikur LDA nuk i jep vendin që u takon autorëve persona fizikë, pasi përmend vetëm prodhuesit në nenin 119 të tij. Kjo gjë mund të jetë e gabuar, por nga leximi i Ligjit, shikojmë se ligjvënësi nuk i ka harruar, pasi ai i përmend ata në nenin 15 që lidhet me autorësinë e përmbledhjeve[4]. Megjithatë, për çështje koherence, është mirë që personat fizikë krijues të bazës së të dhënave të përmenden edhe në nenin 119 të LDA.

Për sa i përket përmbajtjes, e drejta e autorit mund të mbrojë gjithashtu përmbajtjen, nëse të dhënat janë origjinale dhe që vërtetojnë prurjen intelektuale të autorit. Por kjo pikë, edhe pse duket se bie ndesh me Direktivën 96/9/EC mbi bazën e të dhënave dhe LDA, pasi neni 1(3)(2) i Direktivës thotë shprehimisht se “mbrojtja e bazës së të dhënave nga e drejta e autorit parashikuar në këtë direktivë nuk mbulon përmbajtjen.” Një dispozitë e tillë nuk lë vend për interpretime të mundshme, pasi është qëllimi vetë i ligjvënësit evropian, por edhe të atij shqiptar, që të mënjanojë një mbrojtje shumë të përgjithshme të materialit të përmbajtur në një bazë të dhënash. Por kjo nuk do të thotë se përmbajtja e bazës së të dhënave nuk mund të përfitojë edhe nga e mbrojtja e të drejtës së autorit. Thjesht, kjo mbrojtje nuk vjen nga dispozitat ligjore në lidhje me bazën e të dhënave, por bazohet mbi parimet e përgjithshme të të drejtës së autorit, që do të thotë se përmbajtja ose një pjesë e përmbajtjes mund të përfitojë nga mbrojtja nëse janë krijim intelektual i autorit dhe origjinale. Megjithatë, në shumicën e rasteve, përmbajtja e bazës së të dhënave është e përbërë nga elementë që nuk kanë asgjë origjinale në kuptimin që i jep ligji kësaj fjale. Në këtë kontekst, qëndrimi i direktivës dhe LDA është mjaft i kuptueshem. Ndërkohë, nëse përmbajtja nuk është e mbrojtshme nga e drejta e autorit, për shkak se nuk plotëson kriteret e origjinalitetit, cili mekanizëm do ta mbrojë atë? Sepse baza e të dhënave nuk duhet parë vetëm në aspektin e jashtëm organizativ dhe rregullues, por duhet parë gjithashtu në tërësi, duke përfshirë kështu edhe përmbajtjen. Direktiva dhe LDA parashikojnë atë që quhet mbrojtja “sui generis”[1]. Nenet 119 e vijues të LDA-së, në përputhje me direktivën 96/9/EC, parashikon një kategori të re të drejtash të quajtura “suigeneris”, të cilat kanë për detyrë të mbrojnë përmbajtjen informuese të bazës, pavarësisht nëse përmbajtja është e mbrojtshme apo jo nga e drejta e autorit. Në këtë rast, nuk mbrohet krijimi, por investimi substancial i nevojshëm në lidhje me marrjen, verifikimin dhe paraqitjen e bazave të të dhënave. Mbrojtja sui generis shkon përtej mbrojtjes që siguron e drejta e autorit, pasi një e drejtë e tillë lejon mbrojtjen nga nxjerrja tërësore ose pjesore e të dhënave, në rast se janë substanciale nga pikëpamja cilësore dhe sasiore, çka nuk e lejon e drejta e autorit, nëse të dhënat janë pjesë e domenit publik. Përfituesi i kësaj të drejte është ai që ka bërë investimin substancial, pra prodhuesi dhe këtu merr kuptimin e tij të plotë parashikimi i prodhuesit si subjekti i vetëm i mbrojtjes së bazës së të dhënave. Sepse për mbrojtjen sui generis, ai është efektivisht i vetmi që përfiton nga mbrojtja. Por siç mund ta konstatojmë, mbrojtja e bazës së të dhënave nga e drejta e autorit, mbrojtje që lidhet me sistematizimin dhe rregullimin e të dhënave është një gjë dhe mbrojtja e brendisë së bazës së të dhënave nëpërmjet mekanizmit të mbrojtjes sui generis, është diçka tjetër.

Prodhuesi i bazës së të dhënave, në zbatim të të drejtës sui generis, gëzon të drejtën të ndalojë nxjerrjen dhe/ose ripërdorimin e tërësisë ose të një pjese substanciale, e vlerësuar në mënyrë cilësore dhe sasiore, të përmbajtjes, në rast se marrja, verifikimi ose paraqitja e përmbajtjes vërtetojnë se jemi në prani të një investimi substancial (ose thelbësor) nga pikëpamja cilësore dhe sasiore.[1] Mbrojtja i akordohet prodhuesit të bazave të të dhënave, i cili e gëzon këtë mbrojtje për një periudhë 15-vjeçare duke filluar nga data 1 janar e vitit pasardhës, sipas parashikimit të nenit 98 të LDA. Çdo investim i ri substancial e rinovon këtë periudhë, çka e bën mbrojtjen sui generis të pakufizuar në kohë. Ligji ynë bën një ngatërresë të vogël duke përcaktuar si përfitues të mbrojtjes autorin e bazës së të dhënave, gjë që në fakt nuk është e vërtetë, pasi përfitues është prodhuesi ose investitori. Ky i fundit nuk duhet të jetë domosdoshmërisht autori i bazave të të dhënave, sepse cilësia e të qenit autor nuk lidhet me të drejtës sui generis. Që të përfitojë nga mbrojtja e së drejtës sui generis, prodhuesi duhet të jetë në gjendje të provojë (nëpërmjet faturave për shembull) që ka kryer investime substanciale në material, në burime njerëzore dhe në financime për të përgatitur përmbajtjen e bazës së të dhënave. Por për çfarë investimesh bëhet fjalë? Më datë 9 nëntor 2004, Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian publikoi katër vendime themelore në lidhje me bazat e të dhënave.[2] Sipas vendimeve, objekti i së drejtës sui generis është që të sigurojë mbrojtjen e një investimi në marrjen ose mbledhjen, verifikimin dhe paraqitjen e një përmbajtjeje të një bazë të dhënash. Gjykata mbron investimin dhe vetëm investimin, por jo çfarëdolloj investimi[3]. Në këtë mënyrë, e drejta sui generis gjendet e përkufizuar. Në lidhje me marrjen (në kuptimin e mbledhjes) e përmbajtjes së bazës së të dhënave, Gjykata e Drejtësisë nënvizon se investimi do të nënkuptohet si përcaktimi i mënyrave të vëna në jetë për kërkimin e elementeve ekzistuese dhe mbledhjen e tyre brenda kësaj baze. Ajo nuk nënkupton mjetet që vihen në jetë për krijimin e elementeve përbërëse të përmbajtjes së bazës së të dhënave, sepse kjo do të hynte në kuadrin e të drejtës së autorit. Gjithçka që është mbledhje e elementeve që përbëjnë bazën duhet të merret në konsideratë për përkufizimin e investimit. Përkundrazi, çfarë është krijim, përpunim i këtyre elementeve përbërës të bazës së të dhënave, nuk do të llogaritet në përkufizimin e investimit. Në lidhje me verifikimin e përmbajtjes, Gjykata e Drejtësisë e lidh atë ngushtësisht me sigurimin e saktësisë së informacionit në çastin e krijimit të bazës dhe në çastin e “funksionimit” të saj.[4] Dhe së fundi, kemi investimin dhe paraqitjen ose prezantimin e përmbajtjes. Sërish sipas GJDBE-së, paraqitja nuk është një “prezantim i çfarëdoshëm në ekran”, nëse arsyetojmë duke u bazuar në bazat e të dhënave elektronike, por duhet të përzihet me radhitjen e informacionit: strukturimi, organizimi i bazës, që nuk duhet të shihet si krijim origjinal dhe kësisoj të gëzojë mbrojtjen e së drejtës së autorit, por nën aspektin e tij funksional.

E drejta sui generis e parashikuar në Ligj dhe në Direktivën 96/6/EC mund të transferohet ose të cedohet nëpërmjet një liçence[1]. Në të dyja rastet, pra nëse prodhuesi ruajnë të drejtat ose nëse ai i transferon ato, përdoruesit e bazës së të dhënave, duhet të kërkojë autorizimin e përdoruesit që të nxjerrë ose përdorë pjesë të bazës së të dhënave. Megjithatë ekzistojnë raste përjashtimore. Kështu, nëse baza e të dhënave mbrohet nga e drejta e autorit (si kujtesë, struktura e bazë e të dhënave do të mbrohet përgjithësisht nga e drejta e autorit, ndërsa përmbajtja vetëm në rastet kur informacioni që gjendet në të është origjinal), ajo mund të citohet ose të bëhet një kopje për përdorim vetjak, sipas përcaktimeve të LDA. Neni 123 i LDA si dhe neni 9 i Direktivës 96/6/EC parashikojnë gjithashtu dhënien e autorizimit për përdorimin në mënyrë përjashtimore të bazës së të dhënave kur ajo përdoret vetëm për qëllime ilustrimi në mësimdhënie dhe për kërkime shkencore, me kusht që të tregohet burimi dhe të mos përdoret për qëllime tregtare, si dhe për përdorimin e saj për qëllimet e sigurisë kombëtare.[2] Për sa u përket autorizimeve në bazë të së drejës sui generis, prodhuesi i bazës së të dhënave që ka vënë në dispozicion të publikut bazën (falas ose me pagesë), nuk mund të ndalojë nxjerrjen ose ripërdorimin[3] e një pjesë substanciale të saj. Për shembull, një përdorues i internetit mund të shkarkojë adresa nga faqja e fletëve të verdha.

E drejta, edhe pse e përkufizuar nga ligji dhe nga vendimet e Gjykatës së Drejtësisë, mbetet një e drejtë e cilësuar si “imperialiste”,[1] pasi ajo mbron ato aspekte të bazës së të dhënave që nuk mbrohen dot nga e drejta e autorit, rrjedhimisht e bëjnë atë të gjithëpushtetshme. Megjithatë, nga analiza e vendimeve dhe e legjislacionit në fuqi del qartë dëshira e gjyqtarëve Evropianë për të refuzuar marrjen në konsideratë të investimeve që nuk janë të lidhura drejtpërsëdrejti me bazën në vetvete duke mënjanuar një koncept të gjerë të investimit, rrjedhimisht dhe të shtrirjes së efektit të së drejtës sui generis. Nga ana tjetër, efektet e këtyre vendimeve mund të jenë radikale në kuptimin që e drejta sui generis mbetet një e drejtë ekonomike, por që duhet të provohet dhe të justifikohet në mënyrë që të gjejë zbatim (siç e pamë më lart). Kushtet që të plotësohet e drejta sui generis e përafrojnë atë me konceptin e parazitizmit.[2] Gjithashtu dhe fotografia, e cila është parashikuar në nenin 8 të LDA si vepër që potencialisht gëzon mbrojtje, e fiton origjinalitetin nëpërmjet punës dhe talentit të autorit të saj. Çdo hap i hedhur nga autori i fotografisë është fryt i procesit të tij krijues nëpërmjet punës, që konsiston në zgjedhjen e dritës, këndvështrimit, punimit të fotografisë nëpërmjet theksimit apo heqjes së ngjyrave etj. Këto kritere janë sanksionuar dhe në Vendimin e Gjykatës së Drejtësisë Infopaq, të përmendur më sipër.[3] Mirëpo është e qartë gjithashtu se jo çdo fotografi arrin në atë shkallë krijimtarie sa të jetë origjinale. Rasti mund të shtrohet për shembull për kartolinat e vendeve turistike. Në vetvete ato nuk mund të jenë objekt i mbrojtjes nga e drejta e autorit, përveç rasteve kur ka një punë krijuese nga ana e fotografit që nuk përmblidhet vetëm në përzgjedhjen e monumentit historik që po fotografohet, por përfshin gjithashtu dhe aspektet që nënvizuam më sipër.

Në LDA citohen dhe përmbledhjet si krijime që potencialisht e gëzojnë mbrojtjen nga e drejta e autorit. Këtu futen përmbledhjet enciklopedike, fjalorët, antologjitë, kolazhet etj. Një krijim intelektual mund të mbrohet nga e drejta e autorit, pavarësisht faktit se thelbi i veprës nuk ka asgjë origjinale. Duket si nonsens duke patur parasysh se deri më tani i kemi mëshuar idesë së kundërt. Në rastet e përmbledhjeve[1], i nënshtrohet analizës dhe forma që i jepet përmbledhjes, shembujt e zgjedhur, në rastin e një fjalori, apo vendosja e teksteve dhe ilustrimet në një antologji. Në këtë kuptim, vepra nuk do të shikohet vetëm në brendinë e saj, por do të analizohet si e tërë, në mënyrë që të arrihet në përfundimin se kemi të bëjmë apo jo me një krijim origjinal.

Faqja e internetit. Nga pikëpamja teknike tashmë është e pamohueshme se faqja e internetit hyn në kategorinë e krijimeve multimediale[1]. Krijimi multimedial nuk përkufizohet si i tillë në LDA. Pikërisht sepse krijimi multimedial nuk nënkupton automatikisht një krijim që mbrohet nga e drejta e autorit. Krijimet multimediale mund të jenë edhe krijime audiovizuale, por edhe më shumë se aq. Multimedia përfshin një realitet që kombinon njëkohësisht tekstin, imazhet, sekuencat e imazheve të animuara, zërin e kështu me radhë[2]. Thënë kjo, duket sikur nuk kemi thënë ndonjë gjë të re, pasi shembulli më i qartë i një vepre multimedia mund të jetë dhe kinemaja. Por risia vjen nga lidhja midis multimedias dhe digjitalizimit. Janë pikërisht teknikat digjitale që lejojnë lidhjen e të gjithë komponentëve që përbëjnë në një format të vetëm[3]. Në to mund të ndërthuren krijime audiovizuale ashtu si dhe krijime të gjeneruara nga kompjuteri ose edhe programe kompjuterike. Për më tepër, krijimet multimediale, ku faqja e internetit është modeli më i kthjellët i saj, përmbajnë informacione të zgjeruara të cilat e përafrojnë faqen e internetit më shumë me një mjet mediatik të përhapjes së informacionit. Në disa raste, për shembull faqet e internetit të agjencive mediatike kryesore, janë mjete mediatike të përhapjes së informacionit. Ndërkohë, disa faqe të tjerë interneti, si për shembull blogjet personalë, faqet me karakter tregtar e kështu më radhë, nuk janë media në kuptimin e parë të fjalës, por ato gjithsesi, për shkak të komunikimit të vazhdueshëm të informacioneve të ndryshme me publikun, nëpërmjet pamjeve, zërit, videos, fjalëve, janë krijime multimediale.[4] Është e qartë gjithsesi se nuk ka qenë qëllimi i ligjvënësit që t’i përjashtojë ato nga mbrojtja, pavarësisht se një përkufizim i krijimit multimedial mungon. Në fund të fundit, përkufizime ligjore të krijimeve multimediale nuk gjenden as në legjislacionet e huaja.[5] Krijimi multimedial u bindet disa kritereve që ndihmojnë për përcaktimin e saj të saktë dhe në ndarjen që duhet kryer midis saj dhe krijimeve të tjera elektronike, siç janë për shembull programet kompjuterike. Siç do ta shikojmë më poshtë, nëse këtyre kritereve u shtohet edhe kriteri i origjinalitetit, krijimi multimedial do të fitojë titullin e veprës artisitke dhe kësisoj do të gëzojë mbrojtjen nga LDA. Së pari (i) krijimi multimedial bashkon elemente të llojeve të ndryshme. Në këtë pikë, krijimi multimedial është i ngjashëm me krijimin kinematografik pasi kanë të përbashkët bashkimin e pamjeve, teksteve, muzikës dhe tingujve në një krijim të vetëm. Së dyti (ii) krijimi multimedial nuk varet nga asnjë lloj fiksimi material. Një krijim multimedial mund të aksesohet nëpërmjet një DVD-je, mund të shkarkohet dhe mund të përdoret drejtpërsëdrejti në rrjet. Së treti, (iii) krijimi multimedial nënkupton ndërveprimin me përdoruesin. Ndërveprimi (interaktiviteti) duhet të nënkuptohet si procesi që i lejon përdoruesit të lundrojë brenda një programi në mënyrë jolineare ose të papërcaktuar paraprakisht dhe kësisoj e vendos përdoruesin në pozitë që ta zgjedhë vetë rrugëtimin që do të ndjekë përgjatë lundrimit në rrjet. Së katërti (iv) krijimi multimedial është një tërësi që gëzon një identitet të vetin autonom në raport me elementet përbërës të tij dhe së pesti (v) aksesi drejt krijimit multimedial kryhet nëpërmjet një programi[6]. Këto kritere përmbushen tërësisht në rastin e faqes së internetit. Ligji aktual për të drejtën e autorit nuk përmend veprat multimediale në objektin e mbrojtjes nga e drejta e autorit. Por kjo nuk do të thotë se jemi përpara një vullneti për të lënë jashtë veprat multimediale. Ligjvënësi nuk mund t’i parashikojë zhvillimet teknologjike, që kanë pasojat e tyre edhe në krijimin e veprave të reja që ndoshta nuk njiheshin në kohën e miratimit të ligjit. Prandaj themi se lista e veprave të mbrojtshme nga LDA nuk mund të jetë shteruese, por thjesht indikative, në mënyrë që të japë një ide të përgjithshme të kategorive kryesore të veprave që gëzojnë mbrojtje. Më poshtë do të shikojmë se kriteri i vetëm që i jep titullin e veprës artistike të mbrojtshme nga e drejta e autorit është ai i origjinalitetit, pavarësisht llojit të veprës.

Mbrojtja e faqes së internetit me anë të së drejtës së autorit ka të bëjë si me përmbajtjen, ashtu dhe me arkitekturën e saj, nëse plotësohet kriteri parësor i origjinalitetit të krijimit, pra ai i lidhjes midis personalitetit të krijuesit, ndryshe botës së tij të brendshme, dhe veprës së tij. Kemi për shembull rastin kur një shoqëri e specializuar në fushën e informatikës ofronte nëpërmjet internetit disa shërbime në një faqe interneti që kishte përmbajtjen, strukturën dhe paraqitjen e një uebsajti të ngjashëm krijuar nga një shoqëri tjetër që ofronte të njëjtat shërbime[1]. Gjykata e shkallës së parë e Parisit, seksioni i saj tregtar, u shpreh se “krijimi origjinal i një paraqitjeje ofertash dhe shërbimesh në një faqe interneti mbrohet nga e drejta e autorit”. Një vendim i tillë zbaton në mënyrë shumë klasike parimet e së drejtës së autorit duke marrë në konsideratë prurjen krijuese në kuadrin e punimit të një uebsajti në mënyrë që të vendoset nëse ai do të përfitojë nga mbrojtja e së drejtës së autorit apo jo.

Para se të ecim më përpara në analizën e së drejtës së autorit për faqet e internetit, është e nevojshme të bëjmë një sqarim të shkurtër në lidhje me konceptet e krijimtarisë dhe të origjinalitetit të faqes se internetit. Krijimi mund të përkufizohet si bashkimi i dy elementeve: investimit intelektual të autorit dhe veprimit fizik të vënies në formë të idesë. Ky përkufizim i dyfishtë të çon në përfundimin se e drejta e autorit nuk interesohet për përpjekjet intelektuale të një personi e që ato nuk përfundojnë në një produksion formal. Një koncept të tillë e gjejmë në paragrafin e parë të nenit 8 të LDA, i cili parashikon se veprat të mbrojtshme nga e drejta e autorit në fushën e letërsisë, artit ose shkencës është produkt i punës krijuese të mendjes së njeriut, pa marrë parasysh mënyrën e krijimit, mjetet ose format praktike. Në këtë mënyrë, përpjekja intelektuale është e pandashme nga krijimi.

Megjithatë, përpjekja intelektuale duhet domosdoshmërisht që të përkthehet në një formë të caktuar, e cila do të përbëjë veprën në vetvete ose, ndryshe, një materializim të idesë. Një gjë të tillë e kërkon edhe fryma e ligjit mbi të drejtën e autorit, si dhe neni i sipërcituar.

Jurisprudencës së huaj i është dashur të shprehet herët në lidhje me faqen e internetit. Kështu, gjykata ka arritur në konkluzionin se një faqe interneti që paraqet oferta kredish për blerjen e pasurive të paluajtshme mund të përfitojë nga e drejta e autorit nëse paraqitja e tij dhe të elementeve përbërës, si për shembull teksti, pamjet dhe lidhjet (ose linket), grafika dhe animacioni paraqesin një karakter origjinal të mjaftueshëm për të pretenduar mbrojtjen e uebsajtit. Gjykata arriti në përfundimin se faqja e internetit është origjinale nëse është rezultat i një përpjekjeje që ka si qëllim propozimin e një faqeje që mund të shikohet nga të gjithë falë një rregullimi të menduar dhe një formësimi të caktuar të informacioneve të ndryshme që përmban kjo faqe interneti.[1] Nga kjo jurisprudencë del mjaft qartë se, në fushën e së drejtës zbatuar në lëmin e internetit, është e nevojshme që gjyqtari të ketë një vizion sa më të plotë të punës që është bërë për realizimin e faqes së internetit. Shqyrtimi i fakteve, që është kompetencë e gjykatës, në këtë rast ka rëndësi shumë të madhe. Në rastin e përmendur më sipër, kishim të bënim me një faqe interneti që nëpërmjet teknikës (“Flash”), simulonte vizualisht etapat që duhej të ndiqte një klient për të përftuar një kredi për blerjen e një pasurie të paluajtshme. Pra, tërësia e elementeve të përdorura për përgatitjen e kësaj faqeje interneti e çoi gjykatën në përfundimin se kishim të bënim me një vepër krijuese dhe origjinale, ku dallohej përpjekja intelektuale e autorit që ta paraqiste veprën e tij sa më mirë nga pikëpamja grafike dhe sa më të lehtë në përdorim për konsumatorët.

Nëse riprodhimi i disa elementeve të një faqeje interneti përbën shkelje, kopjimi i disa elementeve të tjera, të marrë secili veçmas, nuk përbën shkelje të kritereve të vendosura në LDA. Në një rast konkret[1], dy shoqëri u propozonin konsumatorëve konsultimin e disa faqeve interneti vetëm për publik me moshë madhore. Shoqëria e parë e kishte krijuar faqen e internetit më datë 27 gusht 1999, ndërsa shoqëria e dytë më datë 16 nëntor 2000. Në dimrin e vitit 2002, shoqëria e parë konstatoi një rënie drastike të audiencës së faqes së saj. Në këtë mënyrë, ajo verifikoi nëpërmjet motorëve të kërkimit në internet renditjen e faqeve më të klikuara dhe vuri re se një faqe tjetër interneti kishte siguruar rritje të madhe në renditje. Faqja e internetit i përkiste shoqërisë së dytë, e cila kishte rimarrë pothuajse verbërisht key-words-et dhe metatags[2] e faqes së internetit të shoqërisë së parë. Për më tepër, nga vlerësimet e ekspertëve u pa mjaft qartë se faqet e internetit paraqitnin me njëra-tjetrën ngjashmëri të dukshme, për shembull në lidhje me ngjyrat e përdorura, riprodhimin gati të njëjtë të bannerit ku shënoheshin numrat e telefonit dhe flamujt e shteteve përkatës, e njëjta ulje prej 50% e mallrave që ofroheshin nga të dyja shoqëritë, si dhe i njëjti prezantim i përgjithshëm i faqeve. Gjykata e Apelit[3] bën një ndarje midis elementeve karakteristike të faqes së internetit, organizimit të rubrikave, prezantimit, zgjedhjes së ngjyrave dhe logos, që përbëjnë krijim origjinal dhe mbrohen nga e drejta e autorit, nga njëra anë, si dhe key words-eve nga ana tjetër. Nëse për rastin e parë, gjykata arriti lehtësisht në përfundimin se ndodhej përpara një krijimtarie që gjeti përkthimin e saj në një vepër origjinale, e njëjta gjë nuk u miratua nga ajo për sa i përket key-words-eve,[4] Gjykata shtjellon të njëjtin arsyetim duke i kaluar ato nën prizmin e elementeve përbërëse të një vepre që duhet të mbrohet nga e drejta e autorit. Kështu, siç e shpjeguam më lart, key-words kanë si qëllim evidentimin nga ana e konsumatorit të faqes së internetit duke vënë si fjalë kyçe ato fjalë që identifikojnë faqen dhe që mund të gjenden lehtësisht nga konsumatorët[5]. Në këtë rast është me rëndësi të dihet nëse vazhdimësia e fjalëve kyçe është bërë në mënyrë të tillë që nxjerr në dukje veprimtarinë krijuese të personit nëpërmjet paraqitjes origjinale të tyre. Gjykata arriti në konkluzionin se nuk kishte asnjë prurje intelektuale origjinale, pasi fjalët kyçe ishin të rëndomta dhe të vendosura në një vijimësi aspak të ndërtuar në mënyrë të tillë që të tregonin se kishim të bënim me një vepër artistike.

Në formë përmbyllëse, për sa u përket kritereve të përcaktimit të origjinalitetit të veprës, duhet të nënvizojmë dy raste kur mbrojtja e një vepre nuk varet nga origjinaliteti i saj, por është vetëm funksion i veprimtarisë krijuese. Së pari kemi rastin e fotografive. Në ligjin tonë për të drejtën e autorit nuk përkufizohet qartë se kush është kriteri i mbrojtjes së një vepre të tillë. Nga leximi i ligjit mund të mendohet se origjinaliteti do të jetë kriter. Në fakt, krijimi fotografik nuk përmban asnjë element origjinaliteti, sipas përkufizimit që dhamë më lart. Fotografia është riprodhim i një pamjeje ose i një mjedisi ekzistues. Fotografi nuk e interpreton atë sipas vizionit të tij, por është i kushtëzuar pikërisht nga ky mjedis ekzistues. Fotografi ka në dorë vetëm rregullimin e dritës, objektivit apo ngjyrave, pra disa elemente që hyjnë në procesin krijues nëpërmjet kryerjes së një pune mekanike. Në këto kushte, një fotografi që përmbush kriteret e origjinalitetit, si krijim intelektual i punës së autorit mbrohet nga e drejta e autorit në mënyrë autonome, nëse është integruar në një faqe interneti[1], Vepra fotografike përbën një vepër më vete.[2] Ky debat tashmë mbetet teorik për shkak se fotografitë parashikohen në ligj si vepra të mbrojtshme.[3] E njëjta logjikë vlen dhe për programet kompjuterike. Ligji anglez për të drejtën e autorit[4] nuk bazohet në kriterin e origjinalitetit për të përcaktuar nëse programet kompjuterike mbrohen nga e drejta e autorit apo jo. Direktiva evropiane në lidhje me mbrojtjen juridike të programeve kompjuterike[5] e përshkruan origjinalitetin si veprimtari intelektuale krijuese të autorit.[6] Ndërkohë, LDA përkufizon programet kompjuterike si “vepër e fjalës” nëse është krijimi origjinal individual i vetë autorit. Në këtë kuptim, programi kompjuterik i bashkohet përkufizimit të përgjithshëm të veprave artistike, pavarësisht se për të analizuar origjinalitetin e tij, kriteri më i përshtatshëm është ai i parashikuar në Direktivën për programet kompjuterike, pra të veprimtarisë intelektuale të autorit. Programi kompjuterik nuk ka asgjë poetike, por nga ana tjetër, ai duhet mbrojtur. Në këtë kuptim, është tashmë ndërkombëtarisht e pranuar, dhe direktiva mbi programet kompjuterike flet për këtë, se krijimi intelektual si kriter, përbën vetë origjinalitetin, krieterin e mjaftueshëm për të bërë që një program kompjuterik të mbrohet nga e drejta e autorit. Shpjegimet që dhamë më lart tregojnë se faqja e internetit mbrohet nga e drejta e autorit. Por do të dallojmë dy aspekte brenda saj: nga njëra anë brendia e faqes, e cila do të mbrohet në funksion të elementëve përbërës, ku në pah do të dalë elementi origjinal i përbërësve, si për shembull, dizenjimi, fotografitë, artikujt e shkruar e kështu me radhë dhe së dyti, programet kompjuterike që mundësojnë krijimin e faqeve të internetit. Në këtë rast, kriteri i përcaktimit të mbrojtjes së ose jo të programeve kompjuterike, edhe pse ligji përmend fjalën “origjinalitet”, referimi kryesor do të jetë “krijimi intelektual”. Për shkak se programi kompjuterik është një krijim që në thelb përmban element të krijimit individual të autorit, por shumë prej përbërësve të tij janë elementë të përsëritur, që përmbahen në shumë programe kompjuterike. Në këtë kuptim zbatimi i kriterit për shqyrtimin e një krijimi, nëse është i mbrojtshëm ose jo nga e drejta e autorit, do të ndryshojë në funksion të llojit të veprës.Programet kompjuterike. Programet kompjuterike përkufizohen në LDA, duke përfshirë edhe programet e aplikimit dhe sistemet operative të shprehur në çdo lloj guhe (informatike) […][1]. Ligji ynë është bazuar në Direktivën 91/250/CE e datës 14 maj 1991 në lidhje me mbrojtjen juridike të programeve kompjuterike. Programet kompjuterike përfitojnë nga e drejta e autorit nëse përbëjnë një krijim origjinal individual dhe intelektual të autorit[2]. Tashmë është e pamundur që programet kompjuterike të përjashtohen nga e drejta e autorit parimisht vetëm sepse janë krijime së tepërmi teknike dhe nuk kanë asnjë aspekt artistik[3]. Një logjikë e tillë nuk pranohet më. Çështja është se çfarë kriteri do të përdoret për të integruar këto lloj veprash në një kuadër mbrojtjeje të veprave kryesisht artistike. Gjithçka do të varet nga kriteri i origjinalitetit dhe mënyra si do të konceptohet: direktiva, ligji si dhe jurisprudenca e huaj kanë përcaktuar se kriteri për vlerësimin e programeve kompjuterike si vepra artistike ose jo është “prurja intelektuale”[4], koncept që lidhet më shumë me punën se sa me artin. Në këtë kuptim, vlerësimi i programeve kompjuterike si vepra artistike ose jo nuk është një çështje e lehtë dhe kërkon njohuri të fushës.

Vepra potencialisht origjinale të përjashtuara nga mbrojtja. Rastet kur origjinaliteti i një vepre nuk passjell triumfin e të drejtës pronësore të autorit janë të parshikuara me LDA. Është e vetmja mënyrë në një shoqëri demokratike që të parashikohet, rregullohet dhe zbatohet shpronësimi ose çdo lloj i ngjashëm i heqjes ose kufizimit të pronësisë së individit. LDA shpalos listën e krijimeve që ndoshta nuk janë tërësisht të zhveshura nga origjinaliteti, por për arsye madhore që kanë të bëjnë me mbrojtjen e interesit publik, kryesisht informimit të publikut, ky origjinalitet nuk sjell asnjë pasojë juridike: këto krijime do të konsiderohen pa autor. Është vetë Ligji që e thotë një gjë të tillë. Kështu, tekstet zyrtare dhë përkthimet zyrtare nuk janë objekt i mbrojtjes nga e drejta e autorit[1]. Ky është një parim i padiskutueshëm dhe përfshin tesktet zyrtare të fushave legjislative, administrative, juridike si dhe krijime të tjera zyrtare dhe koleksionet e tyre, të paraqitura me qëllim që të informohet zyrtarisht publiku[2]. Përkthimi praktik i këtij parimi është se pavarësisht kush është autori i teksteve ligjore, pavarësisht pasurisë së fjalorit, formës së tekstit dhe të dhëna të tjera që mund të ndihmojnë në përcaktimin e origjinalitetit të një krijimi zyrtar, tekstet të këtilla nxirren me qëllim informimin e publikut dhe asnjë e drejtë pronësore nuk mund të pengojë këtë të drejtë kushtetuese që kanë shtetasit dhe detyrën kushtetuese që ka shteti që normat e tij të jenë të aksedueshme lirisht.

Së dyti, LDA përjashton nga zbatimi i të drejtës së autorit edhe simbolet zyrtare të shtetit, të organizatave dhe autoriteteve publike, si për shembull armët, vula, flamuri, emblemat, medaljet, shenjat dalluese, medaljet[1]. Kjo do të thotë se fituesi i konkursit me objekt dizenjimin apo ridizenjimin e një simboli kombëtar nuk mund të jetë autor i tyre. Ato do të jenë pjesë e domenit publik dhe çdokush mund t’i përdorë ato lirisht. Në fakt, një situatë e tillë juridike nuk është e kënaqshme. Njihen shpesh rastet e përdorimit të simboleve zyrtare nga persona privatë me qëllim reklamimin e bizneseve të tyre. Një gjë e tillë është vërejtur në shumë raste me logon e 100 Vjetorit të Pavarësisë. Për shkak të kësaj dispozite ligjore, organet shtetërore, edhe sikur të kërkonin respektimin e logos, do e kishin të pamundur ligjërisht që ta bënin një gjë të tillë. Me dispozitën aktuale të LDA shteti nuk e mbron dot si vepër në emër të tij, pasi mekanizmi i parashikuar e përjashton dhe kalimin automatik të respektimit të veprës si të tillë nga organet shtetërore. Kjo situatë juridike mund të qendrojë siç është, në fund të fundit është lehtësisht e kuptueshme se shteti nuk mund të ndërmarrë aktivitetet fitimprurëse me simbolet e tij kombëtare, nëse ato janë krijime që nuk janë objekt i mbrojtjes. Por një rregullim ligjor duhet të parashikohet, jo më shumë për fitime të mundshme që mund të nxjerrë shteti, por mbi të gjitha për respektimin e integritetit dhe të sovranitetit të tij, që mishërohet dhe në simbole kombëtare të vjetra ose të krijuara rishtazi, sidomos në fushën e krijimeve digjitale të përhapura nëpërmjet internetit.   Së treti, si LDA përjashton nga mbrojtja e të drejtës së autorit lajmet dhe informacionet e shtypit.[2] Dispozitat ligjore në lidhje me këtë përjashtim parashikojnë një kusht: lajmet dhe informacioni i shtypit duhet të ketë karakter të thjeshtë informimi. Në terma praktikë, ky përjashtim mund të përfshijë lajmet e ditës, fakte dhe të dhëna të thjeshta. Kjo pikë meriton dy komente të shkurtra. Duke e specifikuar se përjashtohen nga mbrojtja “lajmet e ditës” dhe jo “lajmet”, LDA synon të bëjë një dallim midis lajmit që jepet nga një gazetar dhe që mund të përmbajë elemente origjinaliteti, nga lajmi i thjeshtë, njoftimi i ndodhjes së një ngjarjeje, komunikim i një informacioni që nuk ka asnjë grimcë origjinaliteti. Kështu, njoftimi se në një vend të caktuar ka ndodhur një fenomen i caktuar përbën një lajm të thjeshtë që nuk kërkon ndihmën e asnjë mekanizmi ligjor që lidhet me të drejtën e autorit për ta mbrojtur atë lloj informacioni. Nuk është informacioni që mbrohet nga e drejta e autorit, por përdorimi që do t’i bëjë atij autori në një krijim origjinal. Ato janë materiale bruto dhe si të tilla nuk kanë kaluar në sitën e krijimtarisë intelektuale dhe artistike të autorit. Ndryshe qendron puna për artikujt që përmbajnë jo vetëm informacion, por edhe mendimin ose opinionin e artikullshkruesit. Qëllimi i parë i çdo artikulli është dhënia e një informacioni për publikun, ndarja e një mendimi apo opinioni me lexuesin. Por këto lloj artikujsh zënë një vend të veçantë në fushën e artikujve të gazetave dhe portaleve. Këto artikuj janë origjinalë, për nga përmbajtja, kompozimi dhe stili.[3] Kësisoj, këto lloj artikujsh gëzojnë mbrojtje nga e drejta e autorit. Vlen të theksohet se ndarja midis artikujve bazuar mbi nivelin e origjinalitetit do të bëhet rast pas rasti në bazë të analizës gjyqësore. Në të njëjtin linjë mendimi duhet të shqyrtohet dhe përjashtimi nga mbrojtja për të dhënat dhe faktet e thjeshta, të përmendura gjithashtu në nenin 12 të LDA.[4] Komenti i dytë lidhet me mediumin e përhapes së lajmit. Pavarësisht mënyrës së përhapjes së lajmit, në të shkruar, shtypur ose në formë digjitale, përjashtimi në këtë rast duhet nënkuptuar se përfshin të gjitha llojet e mediumeve. Rrjedhimisht, edhe shtypi i shkruar apo ai në formë digjitale, do të preket nga ky përjashtim nga mbrojtja e të drejtës së autorit për ato lajme dhe njoftime që parashtruam më sipër. Së fundi, LDA ka rregulluar brenda nenit 12 të tij, por në një pikë të veçantë, rastet e krijimeve popullore, thënë ndryshe krijimeve folklorike[1]. Sipas kësaj dispozite, krijimet letrare dhe artistike popullore në formën e tyre origjinale, nuk janë objekt i së drejtës së autorit. Me “krijime letrare dhe artistike popullore” duhet të kuptojmë shprehitë e kulturës popullore, nëpërmjet folklorit të mishëruar në forma të ndryshme si shprehje popullore, kostume tradicionale, gojëdhëna dhe vepra koreografike janë të përjashtuara nga mbrojtja e të drejtës së autorit. Duhet të nisemi nga ideja se folklori ka vetëm një autor, popullin. Dhe në këtë mënyrë askush nuk mund të përvetësojë një krijimtari qartësisht të paidentifikueshëm dhe që populli, nëpërmjet përdorimit në forma të ndryshme, e ka bërë këtë krijimtari të jetë pjesë përbërse e kulturës së përbashkët, pra në koncept më juridik, pjesë të domenit publik. Këto vepra, megjithatë, nuk mbeten jetime, pa asnjë mbrojtje juridike. Kështu, folklori, marrë në tërësi, mbrohet nga legjislacioni përkatës për trashëgiminë kulturore[2], i cili parashikon cilat janë vepra që mbrohen dhe mekanizmat juridikë dhe administrativë që sigurojnë efektivisht këtë mbrojtje. LDA parashikon megjithatë, një mekanizëm shpërblimi për komunikimin e këtyre krijimeve, pavarësisht se nuk mbrohen nga e drejta e autorit. Kështu, neni 12(2) i LDA, shprehet gjithashtu se: “komunikimi i tyre në publik është subjekt i pagesës së shpërblimit, kur komunikimi në publik është për veprat e mbrojtura nga e drejta e autorit”. Ky mekanizëm shpjegohet me detyrimin që kanë autoritetet shtetërore kompetente për të promovuar kulturën e vendit. Dhe si mund të bëhet ky promovim më mirë sesa duke i dhenë mundësitë financiare? Këtë synim e shpall dhe vet Ligji kur thotë se “shpërblimi do të përdoret për nxitjen dhe stimulimin kulturor dhe artistik me natyre jofitimprurëse në fushat përkatëse artistike dhe kulturore.”[3] Ligji thotë gjithashtu se këto shuma do të mblidhen nga agjencitë e menaxhimit kolektiv, pa dhënë më shumë sqarime. Megjithatë, kuptohet se një agjenci e tillë do të krijohet në mënyrë të veçantë për të mbledhur këtë lloj shpërblimi. Parashikimi ligjor për krijimet e folklorit është i mirë, për sa kohë siguron financiarisht mbijetesën dhe promovimin e këtyre krijimeve, aq të rëndësishme në këto periudha ku referimet tentojnë të humbasin. Por kjo dispozitë ligjore që gjendet në nenin 12(2) të LDA, nuk merr në konsideratë shumësinë e situatave me të cilat mund të përballemi në rastet e komunikimit publik të krijimeve folklorike. Kështu, mund të kemi krijime folklorike të prejardhura, në të cilat një pjesë buron nga gjenialiteti i popullit dhe një pjesë nga krijimtaria individuale e një autorit bashkëkohor. Në këtë rast, a do të mund të veprojë e drejta e autorit? Gjithashtu, mund të gjendemi përpara situatës ku interpretues të krijimeve folklorike të pretendojnë shpërblim për të drejtën e tyre mbi komunikimin në publik të interpretimit, pasi ajo që përjashtohet nga mbrojtja është krijimi, por jo interpretimi i saj. Këto janë çështje që mund të gjejnë zgjidhje nëse shikohet Ligji në tërësi, duke patur parasysh përkufizimin e veprës, përjashtimet nga ky përkufizim dhe të drejtat e artistëve interpretues, duke shqyrtuar rast pas rasti problematikat. Përcaktimi i krijimeve që nuk gëzojnë mbrojtjen e të drejtës së autorit merr një rëndësi të madhe kur flasim për informacionet e përditshme. Falë lehtësisë së aksesit, faqet e internetit mundësojnë komunikimin e informacionit drejt publikut në mënyrë të shpejtë.[1] Në këtë kuadër, faqja e internetit, sidomos ajo lloj faqe që merret me mbledhjen dhe përcjelljen e informacionit (faqe agregate), mund të mbledhë shumë materiale që nuk janë domosdoshmërisht vepra që janë objekt të të drejtës së autorit. Lajmi i shkurtër që relaton një ngjarje, i dhënë nëpërmjet një njoftimi të shkurtër hyn në fushën e nenit 12 të LDA dhe rrjedhimisht nuk mund të mbrohet nga e drejta e autorit. Në këtë kuptim, pronarët e faqes së internetit mund të mbeten të pambrojtur nga përvetësime të padrejta të informacionit që ato kanë mbledhur, nëpërmjet një investimi financiar por edhe njerëzor. Krijimi i një tabele të dhënash dhe/ose baze të dhënash me informacionit tërësisht faktuale mund të kërkojë padyshim një sasi pune të konsiderueshme. Duhet pranuar megjithatë se puna e tyre duhet të mbrohet. Por, nga ana tjetër, nëse nuk përmbushen kriteret e origjinalitetit, mbrojtja duhet të kërkohet tjetërkund dhe jo në të drejtën e autorit[2]. Në këto kushte, mbrojtja e informacionit, legjitime në vetvete, duhet të sigurohet në mënyra të tjera. Një mundësi mund të jetë mbrojtja nëpërmjet ndalimit të konkurrencës së pandershme. Nga pikëpamja ligjore, kjo është e mundur nëse informacioni kthehet në një send të patrupëzuar objekt pronësie në favor të atij që e ka mbledhur i pari. Kuptohet që mbrojtja e informacionit do të bëhet ndaj një konkurrenti të faqes së internetit, në rast se ka shkelje të ekskluzivitetit. Disa pista jepen nga jurisprudenca e huaj, në lidhje me mbrojtjen e lajmeve bazuar mbi konceptin e përvetësimit të padrejtë. Në çështjen National Basketball Association v. Motorola[3] të vitit 1997, Gjykata e Apelit e Qarkut të Dytë të Nju Jorkut, pasi pranoi se ndeshjet e basketbollit nuk mbrohen nga e drejta e autorit, ndërkohë që transmetimi i tyre po, u shpreh gjithashtu se lajmet e thjeshta mbi një ndeshje nuk mbrohen nga e drejta e autorit, por nga koncepti i përvetësimit të padrejtë, nëse përmbushen disa kritere : informacioni të jetë mbledhur kundrejt kostos, informacioni të jetë sensitiv në çastin e përhapjes dhe përdorimi të jetë i padrejtë, pasi është marrë në dëm të personit që e ka nxjerrë për herë të parë informacionin.

Mungesa e formaliteteve administrative për mbrojtjen e veprës. LDA parashikon se “Autorët gëzojnë të drejtën e autorit mbi veprat e tyre, sipas parashikimeve të këtij ligji, për faktin e vetëm të realizimit të krijimit. Për ekzistencën dhe zbatimin e së drejtës së autorit nuk kërkohet asnjë regjistrim i veprës ose formalitete të tjera”.[1] Sipas kësaj dispozite, interesat e autorit nuk mbrohen nga fakti i depozitimit të veprës në ndonjë organ të caktuar, por nga vetë e drejta që lind me realizimin e veprës. Ndryshe nga pronësia industriale, në të drejtën e autorit nuk ka asnjë detyrim depozitimi të veprës ose detyrim regjistrimi të saj, si kusht për të përfituar mbrojtjen ligjore përkatëse. Madje, edhe në rastet e mosmarrëveshjeve ndërmjet një marke tregtare të regjistruar më vonë se krijimi i një vepre të mbrojtur nga e drejta e autorit, autori ose titullari i të drejtës së kësaj të fundit mund të kërkojë pavlefshmërinë[2] e markës tregtare për shkak se shkel një të drejtë të lindur më parë, sipas kushteve shumë liberale të përcaktuara nga LDA. Me qarkullimin e veprave në internet, shumë prej tyre janë të pajisura me një sistem gjurmimi që bën të mundur kontrollin e përhapjes së tyre nga mbajtësit e të drejtave. Megjithatë, ky sistem nuk ka asnjë lidhje me formalitetet e detyrueshme që duhet të ketë një vepër për të qenë e regjistruar ose e kontrolluar.[3] Këto janë sisteme teknologjike mbrojtëse, të cilave LDA u jep mbrojtje, por asnjë mbajtës i të drejtave nuk është i detyruar që të pajisë veprat me to. Megjithatë, LDA mundëson regjistrimin e veprave objekt të të drejtës së autorit. Kështu, autorët mund të regjistrojnë vullnetarisht veprat e tyre në një regjistër të veçantë, i cili mbahet në formë elektronike ose shkresore ose të dyja bashkë në mënyrën e përcaktuar nga Drejtoria për të Drejtat e Autorit.[4] Këto regjistrime kanë një vlerë të pamohueshme provueshmërie të anterioritetit të ekzistencës së veprës së regjistruar (ashtu si edhe një lloj qetësie shpirtërore për autorit regjistrues[5]) dhe, në rast konflikti, kjo provë mund të rezultojë vendimtare. Megjithatë, përtej rëndësisë shumë të madhe të provueshmërisë, këto regjistrime nuk kanë vlerë vlefshmërie të ekzistencës së të drejtës, për arsyet që thamë më lart. Kjo ide përforcohet edhe njëherë nga LDA, i cili parashikon se “regjistrimi vullnetar i veprave në regjistrin e Drejtorisë për të Drejtat e Autorit ka efekt ligjor derisa me vendim gjyqësor të provohet e kundërta”.[6] Kjo dispozitë tregon edhe njëherë se cili është momenti themelor i lindjes së veprës, pra edhe i të drejtës mbi të. Nëse me anë të provave që do të paraqesë në gjykatë, autori i pakujdesshëm që nuk ka regjistruar veprën e tij, arrin të bindë gjykatën për anterioritetin e veprës, së tij, regjistrimi i veprës nga autori i kujdesshëm por kopjues nuk do të krijojë më efekte.

[1] Neni 17 i LDA.

[2] Neni 143(3) i Ligjit 9947/2008.

[3] P-Y Gautier, Propriété littéraire et artistique, PUF, 2018, f. 202.

[4] Neni 18(1) i LDA

[5] P-Y Gautier, op. cit, f. 203

[6] Id., neni 18(2).

[1] Times Newspaper Limited, CJUE, 10 mars 2009.

[2] David I. Bainbridge, Intellectual Property, Botimi i nëntë, Pearson, London, f. 49.

[3] Cituar nga Mariana Semini-Tutulani, “E drejta e autorit në Shqipëri”, Scanderbeg Books, 2009, Tiranë, f. 95.

[1] Neni 12(2) i LDA.

[2] Ligji nr. 9048, datë 7.4.2003 “Për trashëgiminë kulturore”, i ndryshuar, FZ nr. 33/2003.

[3] Neni 12(2) i LDA.

[1] Neni 12(1)(c) i LDA.

[2] Neni 12 pika 1(d) i LDA.

[3] Christophe Caron, « Droit d’auteur », Litec LexisNexis, Botimi i tretë, 2013, f. 120.

[4] Neni 12(1)(dh) i LDA.

[1] Neni 12(1)(b) i LDA.

[2] Id.

[1] Neni 188(1) i LDA.

[2] Id.

[3] Alain Hollande, Xavier Linant de Bellefonds, “Droit d’auteur”, Editions Delmas, Botimi 6, 2008, f. 256.

[4] C. Cass., datë 16 prill 1991, JCP E, 1992, I, 141.

[1] Christophe Caron, Droit d’auteur et droits voisins, Litec LexisNexis, 2013.

[2] Vendimi Infopaq, op. cit.

[3] Neni 8(1)(ë) e LDA

[4] “The Copyright, Designs and Patents Act” i 1988.

[5] Direktiva 2009/24/EC e dtaws 23 prill 2009, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009L0024&from=EN

[6] Neni 1(3) i Direktivës 2009/24/EC.

[1] Gjykata Tregtare e Parisit, 18 qershor 2003 (https://www.legalis.net/jurisprudences/tribunal-de-commerce-de-paris-8eme-chambre-18-juin-2003/).

[2] Key words dhe metatags janë shprehje në anglisht, që përkufizohen si mjeti teknik që ndihmon përdoruesit e internetit të zbulojnë, me anë të tyre, mënyrën e arsyetimit që ka ndjekur autori në një tekst të caktuar të hedhur në internet. Shpesh kërkimi me anë të një fjale të tillë nuk të çon gjithmonë në përfundimin e kërkuar. Duke filluar nga viti 1997, përdoren metatags që ndihmojnë në eliminimin e faqeve parazite që përdorin sa më shumë një fjalë që ka sukses (pra që kërkohet shpesh në motorët e kërkimit, siç është Google) dhe në pilotimin e përdoruesve të Internetit drejt faqeve autentike.

[3] Gjykata e Apelit, Paris, 12 janar 2005, (https://www.legalis.net/jurisprudences/cour-dappel-de-paris-4eme-chambre-section-a-arret-du-12-janvier-2005/).

[4] Id.

[5] Id.

[1] Gjykata e shkallës së parë, Lille, 18 qershor 2003, http://www.legalis.net/jurisprudence-decision.php3?id_article=1336.

[1] Société Cybon vs. Qualisteam, http://www.legalis.net/jurisprudence-imprimer.php3?id_article=105.

[1] Emmanuel Derieux, Droit des médias, droit francais, europeen et international, LGDJ, botimi 5, 2008.

[2] André Lucas, Jean Devèze, Jean Frayssinet, Droit de l’informatique et de l’Internet, PUF Droit, 2001, f. 381.

[3] Id.

[4] Id.

[5] Id.

[6] Sipas kritereve të përcaktuara nga Këshilli i Lartë i Pronësisë Letrare dhe Artistike franceze më datë 7 dhjetor 2005.

[1] Të parashikuara në nenin 9 të LDA.

[1] Michel Vivant, Jean-Michel Bruguière, Le droit d’auteur, Prècis Dalloz, 2009.

[2] Shih për më tepër Oltion Spiro, “E drejta e internetit”, Botimet Dudaj, 2013.

[3] CJUE (GjED), Infopaq c. Danske Dagblades, C-5/08, www.curia.eu.

[1] Neni 7 pika 3, i Direktivës 96/6/EC.

[2] Baza e të dhënave trajtohet nga ligji ynë njësoj si çdo vepër artistike që përfiton nga mbrojtja e testit me tri etapa, që do e shikojmë kur të trajtojmë përjashtimet nga zbatimi i të drejtës së autorit në rastet kopjeve të veprave për përdorim vetjak.

[3] Ripërdorimi është çdo formë që e bën të disponueshme për publikun, tërësisht a në një pjesë të mirë, përmbajtjen e një baze të dhënash, me anë të shpërndarjes së kopjeve a të qiradhënies, përmes rrjetit ose në çdo formë tjetër (neni 98, pika 2.b e LDA).

[1] Neni 7 pika 1, i Direktivës 96/6/EC. Në LDA ky përkufizim gjendet në nenin 121, i titulluar në mënyrë jo të saktë “të drejtat e autorit të bazës së të dhënave”.

[2] CJUE 9.11.2004, The British Horseracing Board Ltd e.a.; Fixtures Marketing ltd vs. Organismos Pronostikon; Fixtures Marketing Ltd vs Svenska Spel AB, (RLDI 2005/1, n°9.) Në rastin konkret, Gjykata e Drejtësisë u shpreh se: “Mjetet e vëna në jetë për krijimin e një liste të kuajve që do të marrin pjesë në një garë dhe të veprimeve verifikuese që lidhen me këtë qëllim, nuk përputhen me konceptin e një investimi mbi bazën e të dhënave në të cilën gjendet kjo listë”.

[3] Michel Vivant, Jean-Michel Bruguière, Le droit d’auteur, Precis Dalloz, 2009.

[4] CJUE 9.11.2004, The British Horseracing Board Ltd e.a.; Fixtures Marketing ltd vs. Organismos Pronostikon; Fixtures Marketing Ltd vs Svenska Spel AB, (RLDI 2005/1, n°9).

[1] Neni 7 i Direktivës 96/6/EC.

[1] Neni 1(3) i Direktivës 96/9/EC.

[2] Neni 4 i Direktivës 96/9/EC.

[3] Fundi i fjalisë së parë të nenit 15 pika të LDA.

[4] Neni 15 i LDA.

[1] Të parashikuara në nenin 8 të LDA.

[2] Directive 96/9/EC on the legal protection of databases

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31996L0009:eng:HTML

[3] Neni 11 i LDA, fjalia e parë.

[4] David I. Bainbridge, Intellectual Property, Botimi i nëntë, Pearson, London, f. 289.

[5] Ministria franceze e Kulturës, për shembull, ka përgatitur një bazë të dhënash ku janë të referuara mbi 130,000 vepra të muzeve francezë, të ilustruara dhe të pajisura me informacion për çdo vepër.

[6] Neni 1 pika 2 e Direktivës 96/9/CE.

[1] Neni 8 pika 1(h) i LDA.

[1] Neni 95 i LDA.

[1] Christophe Caron, Droit d’auteur et droits voisins, Litec LexisNexis, Botimi 3, 2013, f. 124.

[2] Id., f. 124.

[1] Duke përfshirë këtu krijimet poetike tronditëse për nga bukuria të Bodlerit e deri të vëllimet poetike të personazhit grotesk të pavdekësuar nga Veli Rada, në telekomedinë “Mirela”.

[2] Christophe Caron, Droit d’auteur et droits voisins, Litec LexisNexis, Botimi 3, 2013, f. 110.

[3] Id., f. 111.

[4] Neni 9 pika 1 i LDA.

[1] Në rastet kur ka rëndësi parësore përdorimi i sendit, do të gjejë zbatim më të mirë e drejta e patentave. Për rastin konkret, mund të mendojmë, për shembull, për formën e shishes së Coca-Cola-s në fillim vitet ’80.