• Foto marrë nga filmi “Cloud Atlas” (2012, Warner Bros. Pictures)

Me vendimin datë 24 mars 2022[1], Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian (në vijim “GJDBE”) saktësoi çështjen e detyrimeve që kanë shërbimet cloud ndaj titullarëve të të drejtave të autorit, për shkak të veprave që një përdorues i tyre mund të ruajë në to. Sipas këtij vendimi, përjashtimi për kopje private do të gjejë zbatim edhe në hapësirën cloud. Një përfundim i tillë ishte i pritshëm, por analiza e GJDBE-së është e plotë dhe ndihmon në saktësimin e disa parimeve që kanë të bëjnë me të drejtën e autorit në mjediset e reja teknologjike.

1. Rrethanat e faktit

Paditësi, një agjenci kolektive austriake e menaxhimit të të drejtave të autorit, në emër dhe për llogari të anëtarëve të saj (në vijim “CMO”), ushtronte, ndër të tjera, të drejtën e vjeljes së shpërblimit për përdorimin privat të veprave të anëtarëve të saj. E paditura, një shoqëri tjetër gjermane, e quajtur Strato, ofronte një shërbim cloud, të quajtur HiDrive. Shërbimi cloud, konsistonte në ofrimin e hapësirës së depozitimit të dokumenteve digjitale në të. CMO-ja i kërkoi Strato-s që të kryente pagesën e shpërblimit të arsyeshëm për shkak të ofrimit të hapësirës së ruajtjes së të dhënave të natyrave të ndryshme, duke nënkuptuar këtu dhe veprave artistike. Gjykata Tregtare e Vjenës rrëzoi kërkesën e CMO-së me argumentin se Strato nuk shiste mediume (suporte) regjistrimi të të dhënave në favor të klientëve të saj, por ajo u furnizonte një shërbim të depozitimit online të të dhënave. Pas ankimit të bërë nga Strato, Gjykata Rajonale e Vjenës kërkoi ndihmën e GJDBE-së për interpretim nëpërmjet preliminary ruling. Pyetjet e ngritura për interpretim nga Gjykata Rajonale e Vjenës, kishin për objekt natyrën juridike të cloud-it, pra nëse kjo teknologji mund të përbëjë një mjet[2], në kuptim të akteve evropiane, në të cilin mund të riprodhohet një vepër në kuadër privat dhe si rrjedhim, të ngarkojë me përgjegjësi legjislacionet kombëtare që të parashikojnë një shpërblim të drejtë për autorin, në lidhje me riprodhimin për përdorimin privat të veprës.

2. Përgjigja e GJDBE

GJDBE i përgjigjet pozitivisht të dyja pyetjeve. Me anë të këtij vendimi, GJDBE vlerësoi se teknologjia cloud është një nga mjetet që mundëson “realizimin, për qëllime private, të kopjeve të veprave të mbrojtura nga e drejta e autorit mbi një server në të cilin një hapësirë ruajtjeje është vënë në dispozicion të përdoruesit […]”. Së dyti, GJDBE mban qëndrimin se ky lloj riprodhimi për kopje private jep të drejtë për një shpërblim të arsyeshëm të autorit. Megjithatë, mënyra se si do të organizohet ky shpërblim dhe mbi kë do të rëndojë, janë kompetencë e rregullimeve kombëtare, mjafton që mekanizmi i shpërblimit të arsyeshëm të mos cenohet.

3. Koment mbi vendimin

3.1. Kopja private dhe shpërblimi i arsyeshëm

Shpërblimi për riprodhimin e veprës për përdorim privat është një përjashtim ligjor i zbatimit klasik të të drejtës së autorit. Nëpërmjet këtij përjashtimi, veprat mund riprodhohen pa autorizimin e autorit, me kusht që për këtë të fundit të parashikohet një e drejtë shpërblimi të arsyeshëm për riprodhimet e paautorizuara. Mekanizmi përjashtimor i mësipërm parashikohet në Direktivën 2001/29 të datës 22 maj 2001 mbi harmonizimin e disa aspekteve të të drejtës së autorit dhe të drejtave të lidhura me të në shoqërinë e informacionit (në vijim “Direktiva”) dhe në Ligjin 35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”, i ndryshuar (në vijim “LDA”).[3]  Ekskluziviteti, që është një nga karakteristikat kryesore të të drejtës së autorit, këtu mungon. Autori nuk mund të bllokojë riprodhimin dhe përdorimin për kopje private, pasi një përjashtim i tillë është i rregulluar me ligj. Në parim, e drejta e riprodhimit është një e drejtë ekskluzive pasurore e autorit dhe si e tillë, askush nuk mund të riprodhojë një vepër pa autorizimin e tij.[4] Megjithatë, vetë Direktiva dhe LDA parashikojnë rastet e riprodhimit të veprave pa autorizimin e autorit, me kushtin shumë të rëndësishëm që autori të gëzojë të drejtën e një shpërblimi të arsyeshëm. Një shpërblim i tillë nuk duhet parë si një taksë ose një detyrim tjetër me natyre fiskale[5], por si një përdorim për të cilin është lëshuar një licencë përdorimi, vetëm se në këtë rast, nuk është një licencë e dhënë nga autori, por është e organizuar dhe e parashikuar nga ligji (licencë ligjore – që në fakt, mund të konsiderohet si një shpronësim i autorit). Megjithatë, përjashtimi për kopje private është në thelb një dëm që pëson autori, pasi ai nuk e kontrollon dot qarkullimin e veprës së tij. Për këtë arsye, shpërblimi i arsyeshëm është mekanizmi që i përgjigjet këtij dëmi që pëson autori. Me fjalë të tjera, shpërblimi është kompensimi për dëmin e pësuar[6] nga titullari i të drejtës për shkak të realizimit të kopjes private.[7] Shpërblimi i drejtë përcaktohet nga organet kombëtare, në rastin e Shqipërisë, shpërblimi përcaktohet me vendim të Këshillit të Ministrave.[8]

3.2. Bërja e kopjes nënkupton riprodhimin e saj në një formë ose mbi një mjet të caktuar

Që të ketë një riprodhim të veprës, duhet të ketë një mjet (suport) mbi të cilin do të kryhet riprodhimi. LDA e përkufizon riprodhimin si të drejtën “ekskluzive pasurore e autorit për të autorizuar […] bërjen e një ose më shumë kopjeve të një vepre […] në çfarëdolloj forme dhe mjeti […].” Kjo do të thotë se do të ketë një akt riprodhimi sa herë që një vepër kopjohet në një formë ose mbi një mjet të përcaktuar. Regjistrimet vizuale dhe audio, fotokopjet, mjetet e fiksimit të teksteve, shkarkimet (download) nga interneti janë të gjitha këto mënyra të ndryshme të riprodhimit të një vepre. Çështja e parë që shtrohej për diskutim ishte nëse edhe hedhja e veprave në serverat cloud përbën një mënyrë riprodhimi të veprës. Nëse do të jetë kështu, atëherë do të shtrohet çështja e dytë, pra nëse autorët e veprave të riprodhuara në këto shërbime, kanë të drejtën të pretendojnë një shpërblim të arsyeshëm.

3.3. Bërja e një kopje në cloud është një akt riprodhimi objekt i përjashtimit për përdorim privat

Shërbimi i ofruar nga serverat cloud, konsiston në ofrimin e hapësirës së depozitimit të dokumenteve digjitale në të. Karakteristika kryesore e cloud-it është që në vend të ruajtjes së dokumenteve digjitalë në një vend depozitimi ose hard disk në pronësi të përdoruesit, ai bën të mundur ruajtjen e të dhënave në një bazë të dhënash (server) të largët (ose në distancë), që nuk është domosdoshmërisht në pronësi e përdoruesit. Për sa kohë pajisja e përdoruesit ka akses në internet, në parim përdoruesi do të ketë akses dhe në të dhënat e depozituara në cloud. Gjithashtu, përdoruesi ka të drejtë që të shkarkojë të dhënat në cloud në aq pajisje sa ai dëshiron, çka e bën cloud-in jo vetëm një depozitues të dhënash por edhe transportues të tyre.

Sipas Direktivës, shtetet anëtare mund të parashikojnë përjashtime dhe kufizime të të drejtës së riprodhimit në rastet më poshtë: […] në lidhje me riprodhimet e bëra në çdo mjet të bërë nga një person fizik për përdorim vetjak dhe për qëllime që nuk janë tregtare, qoftë direkte ose indirekte, me kusht që titullarët të marrin një shpërblim të drejtë […].[9] GJDBE nënvizon faktin se, termi “çdo mjet” përdoret në mënyrë të gjerë dhe se ai i referohet të gjitha mjeteve me anë të të cilave mund të riprodhohet një vepër e mbrojtur, duke përfshirë edhe serverët e cloud-it.[10] Për të arritur në këtë konkluzion, GJDBE bën një analizë krahasimore të dispozitave të Direktivës si dhe teleologjike të saj. Së pari, GJDBE krahason nenin 5(2)(a)[11] me nenin 5(2)(b)[12] të Direktivës. Nëse në të parin, Direktiva synon tekstualisht përjashtimet nga e drejta ekskluzive e riprodhimeve të bëra në letër ose në mjete të ngjashme me anë të teknikave fotografike ose të ngjashme (për shembull fotokopjeve), në rastin e dytë, Direktiva thotë se përjashtimi për kopje private është i zbatueshëm për “riprodhimet e bëra në çdo mjet”. Në rastin konkret, duhet theksuar se ngarkimi (upload), nga një pajisje fizike e një përdoruesi, i një vepre në një hapësirë ruajtjeje cloud, që i vihet në dispozicion përdoruesit nga një palë e tretë (konkretisht shoqëria Strato), nënkupton riprodhimin e kesaj vepre, sepse shërbimi cloud konsiston pikërisht në ruajtjen e një kopjeje (pra të shumëfishimit) të veprës. Për më tepër, gjasat janë që të kryhen akte të tjera riprodhimi të veprës, veçanërisht kur përdoruesi ka akses në cloud nëpërmjet një pajisjeje tjetër, kur përdoruesi e shkarkon (download) veprën nga cloud-i në pajisjen tjetër.[13] Së dyti, GJDBE, nëpërmjet një analize teleologjike të pjesës hyrëse të Direktivës, arrin në përfundimin se përjashtimet e parashikuara në të (dhe për pasojë, edhe shpërblimi i drejtë) duhet të zbatohen edhe për teknologjitë e reja të cilat nuk kanë qenë ekzistuese në kohën kur Direktiva është miratuar.[14] Ky është një zbatim i parimit të neutralitet teknologjik, mosrespektimi i të cilit shkel të drejtat e autorëve.

Bazuar në sa më sipër, GJDBE arrin në përfundimin se përdorimi i serverave cloud është një nga mjetet që përfshihet në rastet e përjashtimit të të drejtës së riprodhimit, sipas Direktivës. Kjo do të thotë se çdo akt kopjimi në cloud do të përbëjë një akt riprodhimi për të cilin do të zbatohet përjashtimi.

3.4 Personat përgjegjës për pagesën e shpërblimi të arsyeshëm

Sipas GJDBE-së, janë vetë shtetet anëtare të cilat do të përcaktojnë mënyrën e pagesës së shpërblimit të arsyeshëm dhe personat mbi të cilët do të rëndojë kjo pagesë. Në mënyrë të logjikshme, personat të cilët duhet të paguajnë për përdorimin e veprës, sipas kushteve të përcaktuara në Direktivë dhe në LDA[15], janë përdoruesit. Megjithatë, siç e nënvizon GJDBE, zhdëmtimi në mënyrë individuale nga të gjithë përdoruesit, mund të rezultojë minimal, aq sa të vërë në pikëpyetje dhe vetë detyrimin që ata kanë përkundrejt autorit.[16] Në këto kushte, shtetet anëtare kanë tërësisht të drejtën që të përcaktojnë mënyra të tjera të financimit të shpërblimit. Kështu, mënyra më e njohur dhe që është adoptuar nga LDA, është që financimi të bëhet nëpërmjet parashikimit të një tarife shtesë që në çmimin e pajisjeve që përdoren për të riprodhuar vepra për përdorimet private. Kjo tarifë do të paguhet nga prodhuesit ose importuesit e tyre.[17] Sigurisht, në analizë të fundit, kjo sjell një rritje efektive të çmimit, e cila do të rëndojë mbi të gjithë konsumatorët, të cilët, në këtë mënyrë do të marrin pjesë në përpjekjen për të financuar shpërblimin e arsyeshëm për autorin. Por këto janë politika që GJDBE ua la në dorë vetë shteteve që t’i përshtasin sipas praktikave të tyre.

Besojmë se një interpretim i tillë do të shërbejë dhe për praktikën gjyqësore në Shqipëri, jo vetëm për sa i përket të drejtës së riprodhimit, përjashtimit nga kjo e drejtë dhe parimeve të tjera të parashikuara në LDA, por edhe për sa i përket analizës së përdorur prej saj për të arritur në përfundimet e mësipërme.

Oltion Spiro

[1] C-433/20

[2] Termi më i saktë do të ishte support, por ligji ynë përdor termin “mjet” dhe ky artikull do të përdorë po këtë term

[3] Neni 31 i LDA (duhet thënë se LDA është përafruar tërësisht me Direktivën)

[4] Neni 26 i LDA

[5] Christophe Caron, “Droit d’auteur”, Litec LexisNexis, Botimi i tretë, 2013, f. 336

[6] “Bërja e një kopjeje nga një person fizik në kuadër privat, pa kërkuar [dhe pa marrë] autorizimin paraprak të mbajtësit të së drejtës ekskluzive për të riprodhuar një vepër të mbrojtur, konsiderohet si një veprim që mund të shkaktojë dëm për titullarin e të drejtës », paragrafi 39 i vendimit.”

[7] Id., f. 337

[8] Neni 31(1) i LDA

[9] Neni 5(2)(b) i Direktivës

[10] Paragrafi 21 i vendimit.

[11] Member States may provide for exceptions or limitations to the reproduction right provided for in Article 2 in the following cases: (a) in respect of reproductions on paper or any similar medium, effected by the use of any kind of photographic technique or by some other process having similar effects, with the exception of sheet music, provided that the rightholders receive fair compensation […]

[12] Member States may provide for exceptions or limitations to the reproduction right provided for in Article 2 in the following cases: b) in respect of reproductions on any medium made by a natural person for private use and for ends that are neither directly nor indirectly commercial, on condition that the rightholders receive fair compensation which takes account of the application or non-application of technological measures referred to in Article 6 to the work or subject-matter concerned.

[13] Paragrafi 17 i vendimit.

[14] Konsideratat 5 dhe 31 të Direktivës.

[15] Përdorim privat dhe që nuk ka qëllime tregtare direkte ose indirekte.

[16] Paragrafi 44 i Direktivës.

[17] Neni 31(4) i LDA